Herken je dat? Je bent ergens en je ruikt iets wat je kent van vroeger. Maar wat was het? Misschien doet het je denken aan die vakantie toen in Italië? Of bracht het je misschien weer heel even terug naar dat moment in je jeugd? Of gaf het je weer even het gevoel hoe het was als je bij je oma op bezoek was?
Herken je het dat je, als je een geur wilt thuisbrengen, even met je ogen omhoog gaat en graaft in je geheugen?

Grappig he, dat kan geur met je doen. En dat is best uniek want dat zal je met je andere zintuigen als regel niet overkomen; die associatie met iets wat je ooit in je leven hebt meegemaakt. Een kleur is een kleur. Een geluid is een geluid. 

Een bijzondere geurervaring

Zelf heb ik op dit vlak een hele bijzondere ervaring meegemaakt. Tijdens mijn opleiding tot Theesommelier waren we eens een thee aan het proeven en iedereen riep wat hij/zij rook en proefde. De grootste gemene delers waren leer, tabak, en nog iets in die richting (het was zeker een hele lekkere thee al klinkt dat misschien nu niet zo!). Dat herkende ik ook wel maar er was nog iets anders en ik kon er maar niet opkomen. We gingen door met andere zaken maar het bleef me maar bezighouden. Wat was het waar het me aan deed denken? En ineens wist ik het. Het was mijn Opa Nak! 
‘Wie was Opa Nak?’ hoor ik je denken en ‘Hoezo?’ Nou ik leg het je uit.

Door de geur en smaak van deze thee zag ik mijn overgrootvader voor me, zittend in zijn leren stoel met zijn krantje en een sigaar. Wat het pas echt bijzonder maakte was dat ik (dacht dat ik) geen actieve herinnering heb aan deze overgrootvader die overleed toen ik nog geen twee jaar was! En toch, door het proeven van deze thee zag ik hem voor me alsof het pas geleden was. 

Het verschil tussen geur en smaak

In mijn vak als Theesommelier ben ik dagelijks bezig met geur en met smaak. Als we het hebben over de smaak van bijvoorbeeld een thee dan speelt geur een hele belangrijke rol.
Smaak is datgene wat je smaakpapillen op je tong waarnemen (zoet, zuur, zout, bitter en umami (hartig)), gecombineerd met het mondgevoel (denk bijvoorbeeld aan romig of juist stroef). Deze zaken, die zich in je mond afspelen, zijn echter niet uitsluitend bepalend voor je smaakbeleving, daar gebruik je geur bij. Zelfs 70% van je smaakbeleving wordt bepaald door geur. Dat verklaart ook waarom je, als je verkouden bent en niets kunt ruiken, ook niet goed kunt proeven. 

Neem bijvoorbeeld een perzik. De smaak is zoet, het mondgevoel zacht en sappig. Maar wat maakt dat het naar perzik smaakt? Dat is de geur. Door het eten van die perzik komen er geurmoleculen los die retronasaal bij je geurorgaan terecht komen. En dan herken je de specifieke smaak van perzik en wie weet koppel je daar dan ook een herinnering aan. 

En niets is zo persoonlijk als de beleving van geur. De deelnemers aan mijn theeworkshops zijn het vaak danig met elkaar oneens als het om geur en smaak gaat. Zegt de één dat het doet denken aan spinazie dan kan het maar zo zijn dat de ander zegt dat naar kippenbouillon smaakt (ja, heus!). En zelf denk ik er dan het mijne van… grashalmen, umami… 
Maar iedereen heeft gelijk, er is wat geur/smaakbeleving geen goed of fout en ik leg je graag uit waarom ik daarvan overtuigd ben. 

Eerst nog even over geur en smaak. Ook al behandelen wij geur en smaak normaal gesproken alsof ze één en hetzelfde zijn, in werkelijkheid hebben ze verschillende taken. Dankzij geur weet je dat er iets staat aan te branden op het fornuis. Terwijl smaak ons waarschuwt wanneer we op het punt staan iets te eten wat slecht voor ons is. Je bent geneigd zure dingen uit te spugen (tenzij je zwanger bent en ineens dol op augurken). Het ervaren van een zure smaak kan een teken zijn van bederf of onrijp fruit om maar eens een voorbeeld te noemen.

Laat ik nog even dieper ingaan op het wetenschappelijke aspect. Helemaal bovenin je neusholte bevindt zich een klein stukje weefsel vol cellen, nauwelijks groter dan vijf vierkante millimeter, dat het reukepitheel wordt genoemd. Daarin bevinden zich ongeveer zes miljoen zenuwcellen die hun signalen rechtstreeks naar het limbische brein sturen. Naar het oudste gedeelte van je brein waar zowel geur als herinneringen worden opgeslagen. In dit gedeelte van je hersenen worden dus al je levenservaringen opgeslagen en functioneert als jouw persoonlijke database.
En dit is bijzonder want alle andere zintuigelijke prikkels (zoals zien en horen) gaan direct naar het gedeelte van je hersens waar je taal zit. Dus als je iets geels ziet, zul je dit direct als geel benoemen. En je hoort direct of een geluid een vliegtuig is om een vogel. 

Ieders persoonlijke geur database

Maar hoe anders zit het met geur-/smaakbeleving. Je bent vaak een beetje zoekende. Waar lijkt het op? Wat herken je? En soms heb je direct een totaal onverwachte associatie. Dat je door het ruiken van een bepaalde bloesem je direct waant op dat mooie eiland waar je ooit op vakantie was of dat de geur van oliebollen je altijd weer doet denken aan je vader die altijd de oliebollen bakte in de schuur.

En dat komt dus door die database van herinneringen in je brein. Die database die als een waanzinnige op zoek gaat naar een match. En die dan soms, totaal onverwacht, uit kan komen bij je overleden overgrootvader.

Meer lezen over dit onderwerp? Lees dan Bob Holmes: Flavor. Een heel leuk leesbaar boek over geur en smaak.